کد مطلب:39805 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:22

گنجینه پرسمان » اهل بيت

وليّ خدا چه كسي است؟ و چه اوصافي دارد؟

آقاي سروش به اين پرسش چنين پاسخ مي دهند: «مفهوم ولايت مفهومي قرآني است و شيعي و سني ندارد امّا تئوري عرفاني ولايت و پيوندش با انسان كامل و مظهريّت اسماء و... نظريه اي است كه فيلسوفان و عارفان شيعه از اهل سنت گرفته اند و براي آن يقين مصداق كرده اند بزرگترين عارفان اسلامي اهل تسنن اند.
به هر حال با وجود اختلاف نظرهاي كلامي بين عارفان شيعي، محي الدين و عرفان اهل سنت ريشه هاي فكري شان در باب ولايت بسيار بسيار نزديك به يكديگر است.
ايشان در اوصاف وليّ خدا مي گويند: «وليّ خدا فاني در خداوند و قائم به اوست». فاني در حق بودن به اين معناست كه شخص از اوصاف بشري مي ميرد و به اوصاف الهي زنده مي شود.
...وقتي شخص به حضور او مي رسد، بدون اينكه بخواهد لوح سينه خود را از انديشه هاي پيشين پاك مي بيند، خود را پاك مي بازد كاريزما، فرهنمدي، هيبت و سلطه و رعبي كه از ناحيه وجود شيخ بر مريد حاكم و غالب مي شود او را به فراموش كردن وجود خود وا مي دارد... ولي آدم را گرم مي كند.
...محضرشان محضر خداست... اولياء خداوند همه كاره خداوندند. عين حضور خداوند در اين عالم اند... پيامبر وليّ خداوند است و ديگر اولياء خداوند با پيامبر نسبت معنوي دارند نه لزوماً نسبت جسماني... كافي است فرزند معنوي پيامبر بود. مقتضاي تئوري كلّي عرفاني، همين است با آن تئوري يقيين مصداق نمي توان كرد.
آقاي سروش بعد از گفتن اين اوصاف مي گويند وظيفه مريد در برابر چنين وليّي اين است كه كمترين اعتراض و انتقاد و تخلّفي در مقابل شيخ مجاز نيست او را نبايد امتحان

ـ2ـ
كرد بايد كمتر ارادت و خدمت به او بست زلّت و لغزش او بهتر از طاعت به نزد خداست و كفر او برتر از ايمان ديگران است. خطاي او بهتر از صواب مريد است. بايد مطيع محض او بود و كمترين اختياري از خود نداشت»(1).
z z z
مفهوم ولايت، مفهومي قرآني است در آياتي از قرآن كه در مورد ولايت خداوند و رسول و مؤمنيني خاص آمده است ولايت به معناي سرپرستي است اين سرپرستي در مورد خداوند از آگاهي و احاطه و حضور او و از رأفت و رحمت و محبّت او سرچشمه مي گيرد؟ و در مورد رسول خدا و مؤمنين خاص از ناحيه خداوند اين آگاهي و احاطه به آنها داده شده كه مصونيّت از هوي و خطا و محبّت و رأفت و رحمت ايشان از همين آگاهي مايه مي گيرد بنابراين در مورد معصومين عصمت تركيبي است از:
1. آگاهي و احاطه به قانونمندي هاي هستي يعني احاطه بر انسان و بر هستي و بر روابط انسان با هستي و با يكديگر.
2. مصونيّت از هوي و خطا در انتقال اين آگاهي به آدمي.
در اين بينش وليّ كسي است كه از مجموعه عناصر آگاهي و احاطه بر انسان و هستي و روابط آن و مصونيّت از هوي و خطا و از رأفت و رحمت و محبّت نسبت به خلق برخوردار است. و انسان محتاج و نيازمند چنين كس است و به او اضطرار دارد.
چه انساني كه در هستي قانونمند زندگي مي كند و قوانين را نمي داند به دليل عدم احاطه علمي و به دليل خطائي كه در علوم او است نيازمند و محتاج وليي مي شود كه بر
ـــــــــــــــــــــ
1 - كتاب بسط تجربه نبوي در مقاله ولايت باطني و ولايت سياسي.

ـ3ـ
اين مجموعه احاطه دارد و رحمت و رأفت او مشمول همه است و بر هدايت مردم حريص است و رنج هاي آنها بر او گران مي آيد از نظر شيعه وليّ چنين خصوصيّتي دارد و ولايت بر اين مبنا استوار است وجوب اطاعت و تبعيّت هم از چنين ولييّ است.
ديگران به دليل محدوديّت و خطا حق ولايت و اطاعت ندارند.
آقاي سروش به تبعيّت از عرفاي اهل سنت كساني را وليّ مي دانند، بدون اينكه هيچ ملاكي براي ولايت آنها مطرح نمايند. يافتن كسي كه فاني در خداست، اوصاف الهي دارد، كاريزما، فرهمندي و هيبت و... همه اوصافي است شخصي و وابسته به روحيه متفاوت افراد متفاوت با اينكه خود تصريح دارند كه با تئوري كلّي عرفاني نمي شود تعيين مصداق كرد. حال با همه اين اوصاف آدمي با كدام ملاك و با چه ضابطه اي بايد ولايت چنين شخصي را بپذيرد. هر چند او اوصاف خوبي داشته باشد، از اوصاف بشري مرده و به اوصاف الهي زنده شده باشد به صرف اينكه ما از كسي خوشمان آمد يا به نظر ما فاني در حق بود. بايد ولايت او را بپذيريم و كمر به خدمت او ببنديم؟!!
در ديدگاه شيعه چنين نيست. به واسطه پيوند خوني حضرت علي((عليه السلام)) و ساير ائمه معصومين((عليهم السلام)) با پيامبر((صلي الله عليه وآله)) نبود كه وجوب تبعيّت و اطاعت و ولايت آنها را مطرح گرديده، چه ائمه فرزندان بسيار داشته اند امّا همه آنها ولايت ندارند اگر چه فاني در حق هم باشند، بلكه اساس و مبناي ولايت همان آگاهي و احاطه و مصونيّت و از هوي و خطا و محبّت و رأفت و رحمت بود و اينها هم در تعداد خاصّي از بندگان خدا هستند و بقيه حق ولايت ندارند مگر اينكه از ناحيه آنها اذن و اجازه اي داشته باشند.
و معناي اين حق ولايت هم تعبيّت چشم و گوش بسته و بي چون و چرا نيست نه معصومين اين را گفته اند نه از ما خواسته اند آنها به ما بيّنات را عرضه مي دارند و بينش

ـ4ـ
مي دهند و با بينشي كه مي دهند از ما مي خواهند كه به اختيار و با اين بينش گام برداريم نه با هيبت و رعب و بي اختيار كمر به خدمت آنها ببنديم.
در حالي كه معصومين((عليهم السلام)) با آن ملاك گفته شده چنين چيزي را از شيعيان خود نخواسته اند آنها راه را نشان مي دهند «انا هديناه السبيل» تا با توجّه به بينشهايي كه مي دهند مردم خود انتخاب كنند و براساس اين انتخاب به شكر و كفر مي رسند «اماشاكراً و اما كفوراً» تا بواسطه اين انتخاب به درجات برسند انسان با انتخابش انسان است و با اختياري كه دارد و براساس بينشي كه دارد به علو و درجات مي رسد و با اين همه است كه از حيوانات فاصله مي گيرد در غير اين صورت براي خداوند هيچ كاري نداشت كه همه را مؤمن و يكدست بيافريند در حالي كه او مي خواهد تا انسان با انتخابش به خود جهت دهد و به درجات برسد.
آقاي سروش در مفهوم و مبناي ولايت دست به دامن عرفاي اهل سنت زده اند و بين ولايت شيعي و ولايت عرفاني تفاوتي نمي بينيد و ريشه فكري آنها را يكي مي دانند در حالي كه بين اين دو ولايت تفاوت بسياري وجود دارد با ولايت عرفاني نمي شود تعيين مصداق كرد در حالي كه با ولايت شيعي ملاك و مبناي ولايت را بايد جستجو نمود و براساس آن به ولايت روي آورد. با آن ولايت بايد طاعت شيخ كرد و بي اختيار بود در حالي كه، با ولايت شيعي بايد تابع حق بود و براساس بينات و روشنگري ها و كتاب و ميزان حركت نمود بايد از معصوم بينات را خواست(2) و بدون بينش قدم نزد. اين مسائل را
ـــــــــــــــــــــ
1 - نهج البلاغه، خ 136.
2 - سوره حديد، آيه 25.

ـ5ـ
كيلويي و بدون مبنا نمي شود حل كرد و بدون بينش نمي توان در ين وادي گام زد و در غير اين صورت به ورطه اي مي افتيد كه سلف خطا كار بر آن افتادند و انحراف و بدعتي را آغازيدند كه دبناله آن تا به امروز كشيده شده است.

(بخش پاسخ به سؤالات )


ـ6ـ